Chúng tôi rất tiếc nuối là ko có trong tay tài liệu đáng tin cậy nào để tư vấn thỏa đáng được thắc mắc này. Chỉ biết một điều là cây mai vàng việt nam được trồng tại nước ta lâu đời rồi, và hàng ngàn đời nay tiên nhân ta đã xem màu vàng tươi tỉnh của hoa mai biểu tượng cho sự hưng thịnh vượng, hạnh phúc và may mắn nên mới dùng hoa mai vào việc bác cúng trên bàn độc thánh sư trong dịp tết Nguyên đán, tự nhiên với màu hoa mai nở. Cái tục lệ này vẫn còn truyền lại cho tới tận ngày nay.
Chỉ những chi tiết ấy thôi cũng đủ cho ta thấy cây mai vàng được ông bà ta trồng trong khoảng lâu đời.
Do mai vàng là loài hoa quí, không những quí bởi sắc vàng của hoa tinh ma, tươi tỉnh, mà trong Kinh Thi, bộ sách quí của Trung Hoa do đức Khổng Tử san định cũng khen là giống cây có tiết tháo trong sạch, hiên ngang tắm gió gội sương giữa trời băng giá, sánh ngang với tùng, bách. Triết lý của đạo nho xem mai mang khí phách quật cường của người anh hùng. Còn trong Lão giáo thì tôn mai lên hàng vũ trụ luận, cho là do khí âm dương phối hợp mà thành...
Cũng như chúng ta ngày nay, người xưa cũng rất ham mê trồng mai. Nhưng có phổ quát người muốn biết phương pháp trồng mai của người xưa có khác xa với cách trồng của người thời nay không? Đấy là câu hỏi lý thú, chúng ta cùng Đánh giá xem sao...
Cách trồng mai của người xưa:
Ngày xưa nước ta chuyên về nông nghiệp; tuy đất rộng người thưa, và tuy cây mai được xem là loài cây quí (hoa sử dụng vào việc thờ cúng) nhưng thực tại nó không hề là giống cây lương thực như lúa, bắp, khoai, đậu nên ông bà chỉ sử dụng những khoảnh đất đầu thừa cuối thẹo trong vườn để trồng vào ấy 1 vài gốc mai vàng để tới tết có hoa chưng cúng khỏi phải đi xin người nào. Còn những thửa đất mỡ màu thì họ sử dụng vào việc trồng lúa, bắp, khoai, đậu để có lương thực mà ăn.
đó là ý kiến thuần tuý nhưng mang tính thực tế, thực dụng chủ nghĩa của đại phần lớn người xưa. Họ là những người nghèo, nói quanh năm đầu tắt mặt tối chân lấm tay bùn làm việc quần quật ở ngoài đồng để kiếm cái ăn. Năm nào thời tiết dễ dàng được mùa thì nhà nhà ấm no. Ngược lại những năm bị mất mùa thì nhà nhà đói kém, tới bữa củ khoai cũng không có... Cầm khá. Cho nên, lúc nào người ta cũng ưu tiên lo tới cái ăn, cái mặc, thảng hoặc có ai dám tơ tưởng tới thú ăn chơi.
Cây mai vàng được trồng với cách đấy thì sự chết sống ra sao đều phó mặc cho trời, ít ai chịu bỏ công sức ra trông nom, tưới bón. Chỉ tới ngày rằm tháng Chạp - còn nửa tháng nửa tới tết, người ta mới vội vã ra chỗ trồng mai để làm việc trẩy lá cho cây mai trổ hoa đúng vào dịp tết.
tới ngày cận tết, người ta lại ra vườn chọn những cành mai sai hoa lớn nụ, cắt về cắm vào lộc bình rồi đặt lên bàn độc bác bỏ cúng. Còn cây mai nào đẹp đẽ được bứng gốc cho vào chậu đặt cạnh bàn vẳng thiên hoặc đem vào phòng khách chưng tết. Sau tết, họ lại đem những cây mai này về nơi cũ trồng lại...
Thế nhưng, kế bên đa số người nghèo lại có thiểu số những người dư ăn thừa để, những vị hưu quan, và cả những lão nông không còn sức khỏe để đảm đang công tác đồng áng khó nhọc, thì họ lại có đa dạng ngày giờ rảnh rang mua tới thú điền viên là chơi kiểng cổ, để di dưỡng tinh thần.
Chơi kiểng cổ là thú vui thanh lịch, lành mạnh hợp với sở thích người cao tuổi. Giả dụ trước sân nhà có bày ra năm ba cây kiểng cổ, lại do tay mình uốn sửa nên dáng nên hình thì còn gì ham thích hơn.
Do cây mai có thân gỗ, cành nhánh mềm mại dễ uốn, lại sống lâu năm không thua gì tùng, bách, kim quýt, sơn liễu, cần thăng... Nên dưới tài nghệ uốn sửa điêu luyện của người xưa dễ trở thành cây kiểng cổ trị giá.
Ngày xưa, đáng ra là từ sáu bảy thập niên trở về trước, ông cha ta chưa hề biết tới nghệ thuật cắt tỉa, tháp ghép mà chỉ biết việc uốn sửa cây kiểng theo các thế đã định với mục đích là ngầm ký thác tâm tư hoài vọng sâu xa của mình vào ấy.
Việc sửa cành uốn thế cho cây mai tốn rất nhiều công phu khó nhọc, không thể làm nóng vội trong một sáng một chiều mà thành, mà đòi hỏi người trồng phải có đức nhẫn nại, nay uốn cành này, mai lại sửa cành khác... Có lúc cây mai đã già mà tác phẩm vẫn chưa hoàn thành!
Thế cây ra sao thì khuôn mẫu đã có sẵn, nhưng trị giá của việc uốn sửa cao thấp, đẹp xấu ra sao là tùy thuộc vào khả năng sáng tạo của mỗi người.
Các thế cơ bản của cây kiểng
Được biết, có năm thế căn bản của cây kiểng xưa mà nghệ nhân cây kiểng thường theo ấy mà uốn sửa:
- Thế trực: Cây mọc thẳng đứng biểu trưng hình ảnh một người anh hùng, đầu đội trời chân đạp đất, ý chí bất khuất, không còn tự tin, tự lập, ko chịu khom lưng chui luồn nhờ vả một người nào.
- Thế cận trực: Cây kiểng có thân thẳng, dáng tương đối nghiêng về một phía, nhưng phần ngọn của nó vẫn hướng thẳng lên trời. Hình ảnh này tượng trưng cho người có ý chí kiên cường, dù gặp nghịch cảnh vẫn không chịu tắt hơi phục.
- Thế hoành: Cây mai kiểng có thân thẳng, dáng bị nghiêng hơn thế cận trực một tí, nhưng phần ngọn của nó thì uốn ngả về phía gốc (hồi đầu). Hình ảnh này tượng trưng người có nhiều nghị lực và dũng cảm, dù cuộc sống bị phổ quát phong ba bão táp vùi dập, nhưng vẫn quyết tâm vươn lên mà sống.
- Thế ngọa: Ngọa có tức thị nằm. Thế cây mai kiểng uốn nằm ngang trên mặt chậu như bị gió lớn bão to xô ngã, nhưng phần đầu ngọn vẫn uốn theo thế hồi đầu (quay về phía gốc). Đây là hình ảnh của người anh hùng mạt vận. Người có thực tài mà tiếc nuối là ko gặp vận may, chứa đầu lên không nổi nhưng vẫn không chịu đầu hàng số phận, vẫn có ý chí quật khởi.
- Thế huyền nhai: Đây là thế thác đổ. Thân cây mai được uốn cong và ngã xuống theo chiều ngọn thác từ trên cao đổ xuống vực sâu. Phần ngọn cây uốn ngược lên cao. Hình ảnh này đề cập lên số phận của một người có tài, có chí nhưng cuộc sống lại toàn gặp những chuyện không may, nhưng vẫn quyết tâm cố gắng...
Dựa vào năm thế cơ bản bộc lộ trên, các nghệ nhân hoa kiểng xưa với lòng ham cao độ đã có sáng ý cho ra đa dạng thế phụ cũng gây được ấn tượng mạnh cho người thưởng lãm, như:
- Thế Trực quân tử: Dáng cây giống thế Trực: Thân mọc thẳng, các cành uốn vị trí nằm ngang. Cành dưới dài hơn cành trên để tạo tán hình chóp. Cây kiểng mang ý nghĩa người có phẩm hạnh tốt, có ý chí quật cường, biết sống vì mọi người.
- Thế Nhất trụ kình thiên: Dáng cây giống thế Trực: Cây tạo gốc lớn, thân to, cành lớn, ngọn thẳng đứng lên trời, bộ rễ mọc khí sinh lan tỏa trên mặt chậu tạo thế vững cho cây. Cây kiểng mang ý nghĩa người có chí khí ngang tàng, chỉ muốn tung hoành ngang dọc trời bể để mưu cầu việc to, bất chấp mọi nguy hiểm.
- Thế Bạt phong hồi đầu: Dáng cây giống thế Cận trực: Thân mọc nghiêng về một phía như bị cuồng phong xô nghiêng, ngọn cây trở đầu lại phía gốc (hồi đầu) như cố gắng công mình chiến đấu lại, cố gượng dậy chứ không tiện dụng chịu ngã đổ. Các cành phía gốc cũng trở đầu như ngọn cây tỏ ý ko chịu qua đời phục. Cây biểu trưng cho người có đức tính tự lập, tự cường, ko dễ chịu qua đời phục trước mọi nghịch cảnh.
- Thế quần tụ tam sơn: Ba cây mai được trồng chung một chậu sao cho cây cao to đứng giữa, 2 cây nhỏ và thấp hơn ở vị trí cặp hai bên, trồng như ba ngọn núi nằm gần nhau. Hàm ý nhắc lên cái thế “hợp quần tạo sức mạnh”. Tượng trưng sức mạnh đoàn kết của đa dạng người có cùng chung chí hướng và sẵn sàng chung lưng đấu cật với nhau chống lại quân thù.
- Thế Mẫu tử: Chọn cây mai có hai thân, một chính một phụ. Thân chính tượng trưng cho người mẹ thì cao lớn, phía ngọn uốn ngả trùm lên ngọn thân phụ - biểu tượng cho người con như có ý đùm bọc, che chở. Thân phụ nhỏ và thấp, ngọn uốn ngả về phía thân chính có ý làm nũng mong được chở che. Ngụ ý kể lên tình mẹ con (hay tình cha con) thiêng liêng cao cả và bạt tử hợp với đạo lý làm người.
=== > Xem thêm: Top 3 điểm thu mua mai vàng giá tốt nhất hiện nay
- Thế Nhân lễ nghĩa trí tín: Cây mai kiểng trong chậu chỉ có một thân thì uốn theo thế Trực: Thân lớn mọc thẳng, chỉ có năm nhánh tạo tán hình chóp, mỗi nhánh biểu trưng cho một đức tính tốt trong đạo làm người. Nếu chọn được cây mai có hai thân một chính, một phụ thì uốn các thân giống như ở thế Mẫu tử. Có điều khác là trên thân to chỉ chừa ba cành, còn thân phụ chừa 2 cành. Mỗi cành như vậy mang một tên: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Ngụ ý cây kiểng này đề cao năm đức tính tốt (ngũ thường) cũng nằm trong đạo làm người.
- Thế Mai nữ: Cây mai kiểng có nhuyễn thể mại, các cành nhỏ được uốn sửa có nét ẻo lả, thanh thoát. Cây mang hình ảnh của người con gái cam đoan trang, duyên dáng với dáng đứng khép nép, e ấp rụt rè dễ mến của người con gái phương Đông.
Kiểng thế đại quát được trồng trong chậu kiểng chu đáo và chưng bày theo từng bộ ở nơi đắc địa nhất trước sân nhà gây sự lưu ý của mọi người.
Thường một bộ kiểng thế có 2 cây, hoặc ba cây, bốn cây, nhưng bộ hai cây được coi là thông dụng nhất.
Một bộ kiểng thế 2 cây thì đòi hỏi cả 2 cây đều có thế uốn sửa với nhau và đặt đối xứng nhau. Thí dụ bên phải đặt cây thế Mẫu tử (từ thân tới cành nhánh đều uốn sửa giống nhau).
Còn bộ kiểng thế đối xứng nhau không bắt đề xuất uốn sửa giống nha, mà một số phần nào đó của 2 cây như thân, cành, ngọn... Được uốn sửa đối xứng với nhau.
Ví dụ: Long đi chung với Phụng, Long thăng đi chung với Long giáng, hoặc Tam cương đi chung với Ngũ thường... Từng cặp kiểng thế ấy đặt chung với nhau theo bộ vừa đẹp vừa mang ý nghĩa thú vị.
* Việc chăm sóc: Ngày xưa, chỉ những người trồng mai kiểng thế mới bỏ ra nhiều công chăm nom, tưới bón cho cây hoa mai bến tre của mình. Một là do họ là những người nhàn rỗi, hằng ngày không phải lo đến chuyện “cơm áo gạo tiền”. Mai là những cây kiểng quí đã có được thú tiêu khiển lành mạnh cho họ. Chính vì vậy, hằng ngày họ mới chịu khó tưới nước bắt sâu...
trái lại, cây mai trồng với mục đích chờ tới tết cắt cành lấy hoa bác bỏ cúng thì phần lớn suốt năm ko được người trồng bỏ công coi ngó tưới bón. Một là phần đông họ là những người nghèo, ngày nào cũng phải đầu tắt mặt tối với trăm công nghìn việc vất vả trong khoảng sáng tờ mờ đến tối mò để kiếm tìm cái ăn, cái mặc mà vẫn bị thiếu trước hụt sau! Mai - theo quan niệm của họ - ko phải là cây lương thực, nó chẳng hề là thứ hàng hóa có thể mua bán được (như thời nay) nên tuy quí nhưng đành phải bỏ mặc... Ví như tết tới, ra vườn có cây nào sai hoa, nở đúng tết thì cắt lấy cành vào bác bỏ còn cả vườn không có cây nào ra hoa đúng tết thì... Chịu khó qua vườn láng giềng xin đôi cành về bác bỏ cúng cũng được...
Trồng mai ko tốn công tưới nước mà bón phân cũng ko. Điều này không có tức là người xưa không biết về kỹ thuật trồng mai, mà là do họ quá bận bịu với chuyện cơm áo, ngay việc nuôi con chó giữ nhà, nuôi con gà lấy rứng đến bữa họ cũng cho ăn chút ít cầm chừng. Từ xưa đã có câu tục ngữ: “Cơm đâu cho no bụng chó, lúa đâu cho vừa diều gà”, nên phân chuồng nếu như có dư thì họ cũng dành cho việc bón lúa, bón khoai,... Lo kiếm cái ăn trước mắt đã!